دراین مقاله به تعریف بخش های مختلف داروخانه و نکات مهم درباره محیط نسخه پیچی در داروخانه و فرد نسخه پیچ در هر بخش می پردازیم.
بخش های مختلف داروخانه را به تفسیر شرح می کنیم:
1 – قسمت نسخه پیچی
2 – انبار
3 – لابراتور ساخت
4 – بخش دفتری
5 – بخش پرسنلی
قسمت نسخه پیچی
قفسه ها نباید به گونه ای عمیق باشد که دسترسی آسان به دارو را مختل کند.
تنظیم قفسه ها و نیز داروهای موجود در قفسه به صورتی باشد که دسترسی به دارو راحت تر و بهتر انجام گیرد.
داروهای پر مصرف در دسترس نسخه پیچ، یعنی در واحد نسخه پیچی قرار گیرذ.
داروهای OTC در محدوده تحویل دارو باشد.
داروهای سمی را در ویترینی با درب قفل دار و “علامت سمی” است! از بقیه داروها مجزا قرار داد .
داروهایی که باید دور از نور نگهداری و نیز داروهای یخچالی را در محل مناسب قرار داد.
داروها باید بر اساس خواص فارماکولوژیکی با فهرست الفبایی و یا محل اثر (مثلا داروهای اعصاب ، داروهای قلب و …) در قفسه چیده شود.
قرارگیری دارو در قسمت فعال داروخانه تابع سیستم FIFO (دارویی که زودتر وارد شده و یا تاریخ انقضای نزدیک تر دارد، زودتر به فروش برسد) باشد.
نور و رطوبت در محل داروخانه در حد مطلوب باشد.
داروخانه و انبار دارویی
بهتر است از قفسه های ایستاده استفاده شود.
قرارگیری دارو در قسمت انبار، تابع سیستم FIFO (دارویی که زودتر وارد شده و یا تاریخ انقضای نزدیک تر به قسمت فعال منتقل شود) باشد.
داروها بر اساس شکل و خواص درمانی در قفسه ها قرار گیرد (قرص و کپسول در طبقات بالا، آمپول در طبقات میانی، شربت ها، سرم ها و داروهای به صورت بالک در طبقه پایین)
تاریخ انقضای داروها بر روی اتیکت های قابل تعویض و با خط درشت نوشته و به کارتن دارو نصب شود.
از چیدن بسته های دارو بر روی زمین اجتناب گردد.
انبار داروخانه دارای دفتر ورود و خروج کالا باشد.
نور و رطوبت در محل انبار دارویی در حد مطلوب باشد.
لابراتور ساخت
میز ساخت دارو، مناسب و دارای قفسه و کشوی قفل دار باشد.
داروهای آتش گیر در فضای مناسب و مطمئن قرار گیرد.
تا حد امکان ترازوی توزین در محفظه شیشه ای قرار گیرد.
استقرار صحیح و اصولی داروها و وسایل ساخت و اندازه گیری دارو که باعث افزایش بازده کار است، مد نظر باشد.
کپسول آتش نشانی در دسترس باشد.
وسایل ساخت پس از اتمام کار شسته و در محل همیشگی خود قرار گیرد.
در قسمت دفتری باید ملزوماتی چون میز کار، گاو صندوق، کتاب خانه، دفاتر محاسبات و قفسه بایگانی اسناد وجود داشته باشد. در قسمت پرسنلی نیز وجود دستشویی، رختکن، یخچال مخصوص پرسنل و … ضروری است.
Screw prescription environment in the pharmacy | محیط نسخه پیچی | معرفی داروخانه
باید بدانیم که در بخش های مختلف داروخانه، تقسیم بندی فضای داروخانه به هر صورت که باشد، لازم است برخی اصول را در محیط نسخه پیچی و نیز خود فرد نسخه پیچ مراعات نمود.
الف) محیط نسخه پیچی
محیط شامل کلیه افراد، قفسه بندی، انبار دارویی و لوازم بسته بندی می باشد.
در محیط نسخه پیچی یکسری اصول را باید رعایت نمود تا دارو فاقد هر نوع آلودگی و به بهترین شکل ممکن به دست بیمار رسیده و امکان نگهداری آن برای وی فراهم باشد.
افرادی که نسخه پیچی می کنند – تکنسین داروخانه – باید بهداشت فردی را رعایت نموده و لباس تمیز (روپوش سفید) بپوشند. محیط فیزیکی باید عاری از هرگونه گرد و غبار بوده و در ضمن به صورتی طراحی شده باشد که مسئول فنی دسترسی لازم را جهت ارائه توصیه های مورد نظر داشته باشد.
منظور از آن محدود شدن و بسته بودن فضای نسخه پیچی است. گردگیری و نظافت محیط نسخه پیچی و قفسه های دارویی به شکل دوره ای و تمیز کردن کف داروخانه به شکل روزانه، چک کردن، تمیز کردن و در صورت لزوم ذوب کردن برفکک یخچال طبق یک برنامه معین و به خوبی و به شکل مداوم انجام گیرد. ترک ها و درزهای موجود را، به خصوص اگر چسبناک و شیرین بوده و موجب جلب پشه و سایر حشرات شده باشد، باید تمیز گردد.
غذا و آشامیدنی های پرسنل را باید خارج از محل نسخه پیچی نگه داشته و در ضمن از یخچال داروخانه تنها برای نگهداری اقلام دارویی استفاده کرد.
از شمارش دستی داروهایی که به صورت فله موجود هستند جدا اجتناب گردد و در صورت نیاز از وسایل مخصوص شمارش استفاده شود مثلا قرص شمار سه گوشه و یا سینی شمارش آن ظرف و سطوح را بلافاصله بعد از هر بار استفاده تمیز نمود.
انجام این کار برای این توصیه می شود که معمولا قرص ها غیر پوشش دار در تماس با سطوح مختلف از خود یک لایه غیر قابل رویت به جا می گذارند که به راحتی می تواند با سایر قرص و کپسول هایی که با همان وسیله شمارش شده اند منتقل گردیده و ایجاد Cross-Contamination نماید. فرض کنیم این لایه به جا مانده آسپرین و یا پنی سیلین باشد که شخص به آن حساسیت دارد.
در آن صورت چه اتفاق خواهد افتاد؟ شکی نیست که جان بیمار به علت شوک آنافیلاکتیک در معرض خطر جدی خواهد بود. بنابراین بازهم تاکید می کنیم در برنامه گردگیری و تمیز کردن داروخانه، تمیز کردن این قبیل سطوح یا وسایل حتما گنجانده شود. بر اساس دستورالعمل های WHO برای شمارش قرص و کپسول هایی که به صورت فله هستند یکی از روش های زیر باید به کار برده شود:
استفاده از قرص شمار سه گوشه و یا سینی مخصوص شمارش قرص
استفاده از یک تکه تمیز و یا کارد تمیز
استفاده از درب ظرف همان قرص
استفاده از هر سطح تمیز عاری از گرد و غباری
فضای نسخه پیچی باید به صورتی باشد که نسخه پیچ امکان حرکت راحت را داشته باشد. این فضا نبایست آن قدر وسیع باشد که در مراحل نسخه پیچی، اختلال کرده و از کارایی افراد بکاهد.
قوطی ها و ظروف Stock را بهتر است در زیر قوطی های مصرفی قرار داده و در ضمن تا زمانی که داروی موجود در یک قوطی تمام نشده قوطی دیگری را باز نکرد.
چیدن دارو در قفسه های قسمت نسخه پیچی باید از نظم مشخص (شکل دارو یا فهرست الفبایی و یا خواص فارماکولوژی و غیره) پیروی کند.
تمام قوطی ها و ظروف Stock باید به دقت و وضوح کامل از نظر نام دارو، شرکت سازنده و تاریخ انقضاء برچسب زنی شوند. علاوه بر آن باید سیستم چرخشی را بر اساس تاریخ تولید و تاریخ انقضاء در مورد داروهای موجود در قفسه اعمال نمود تا تاریخ مصرف دارو در داروخانه منقضی نشود. در مورد اقلامی که تاریخ تولید ندارند، می توان بر اساس تاریخ ورود به داروخانه و بر اساس سیستم FIFO اقدام نمود.
به منظور حفظ کیفیت داروها شرایط محیطی محل نسخه پیچی را از نظر عواملی چون دما، نور و رطوبت به شکل مرتب کنترل نمایید. در ضمن داروهایی که بیشتر تجویز می شوند را در جایی قرار دهید که امکان دسترسی به آن به راحتی امکان پذیر باشد. در صورتی که تعداد مراجعین برای یک داروی خاص (مثل قرص فروس سولفات) بیش از حد است در مواقع آزاد به تعداد تقریبی فروش روزانه داروخانه، بسته های این دارو را تهیه و از قبل آماده نگهدارید. این کار باعث تسریع در مراحل تحویل دارو می گردد. توجه داشته باشید که تعداد داروهای موجود در هر بسته باید به صورت مضربی از تعداد تجویزی در اکثر نسخ باشد.(مثلا برای قرص فروس سولفات که معمولا نسخ برای یک ماه و با دستور مصرف روزی یک عدد است، تعداد داروی هر بسته باید ترجیحا 30 عدد باشد.)
دوره آموزش تکنسین داروخانه – بخش های مختلف داروخانه
ب) فرد نسخه پیچ
منظور از نسخه پیچ Dispenser، دکتر داروساز و یا تکنسین دارویی است که تحصیلات و دانش متناسب با شغل محوله خود را دارد. البته در هر داروخانه از پرسنل کمکی هم استفاده می شود. این پرسنل باید یک دوره آموزش عملی کوتاه مدت را دریافت کرده و تنها پروتکل های مکتوب ارائه شده را اجرا کنند. اما از آنجایی که نسخه پیچی در نگاه اول یک کار ساده به نظر می آید.
این امر اغلب به کسانی محول می شود که کار را بدون هیچ آموزش و بدون هیچ نظارتی انجام می دهند !! کمک نسخه پیچ علاوه بر خواندن، نوشتن و شمردن باید دارای خصوصیات و مهارت های زیر نیز باشد.
مهارت های کمک نسخه پیچ
داشتن اطلاعات کلی در مورد اقلام دارویی (موارد معمول مصرف، دوزاژ معمول تجویز، روش صحیح مصرف، شایع ترین عوارض جانبی دارو، مهم ترین تداخلات دارو با سایر داروها و با غذا، شرایط نگهداری و …)
دارا بودن دانش ریاضی و قدرت محاسبه
توانایی بر ارزیابی کیفیت داروها
داشتن پاکیزگی، دقت و صداقت
توانایی برقراری ارتباط با بیمار
تعیین سطح آموزشی، بر اساس تعداد و نوع اقلام دارویی که توسط نسخه پیچ ارائه می گردد متغیر خواهد بود. بنابراین فرد کمک نسخه پیچ باید بر پایه اطلاعات قبلی خود، دوره آموزشی لازم را طی کند. در ضمن علی رغم گذراندن دوره های نظری و عملی توصیه اکید می شود که کمک نسخه پیچ تنها در صورتی می تواند در داروخانه فعالیت کند که تحت نظارت دکتر داروساز و یا تکنسین دارویی مربوطه باشد.